De ziekenhuissector maakt goede vorderingen bij het verduurzamen van haar gebouwen. Zo liggen ziekenhuizen op schema om het in de landelijke klimaatwet vastgelegde doel van 55% CO2-reductie in 2030 te halen. Het vervolgpad naar klimaatneutraliteit in 2050 hebben zij echter nog niet allemaal geconcretiseerd. ING deed onderzoek naar de stand van zaken, de haalbaarheid en de financierbaarheid van de transitie in de zorg.
Met de zorgbreed ondertekende Green Deal Duurzame Zorg 3.0 hebben beleidsmakers en zorgkoepels, waaronder de Nederlandse Vereniging voor Ziekenhuizen (NVZ) en de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU), de sectoraanpak verder aangescherpt. De publicatie van ING focust op een belangrijk verduurzamingsthema voor ziekenhuizen: de route naar klimaatneutrale gebouwen.
50 cent per maand
Het terugbrengen van de CO2-uitstoot is één van de vijf hoofddoelen uit de Green Deal Duurzame zorg 3.0 waar ziekenhuizen aan werken. Door de CO2-uitstoot van gebouwen, energie en vervoer te verminderen streven zij naar een reductie van 30% CO2-uitstoot in 2026 en 55% in 2030 (scope 1 en 2) ten opzichte van het referentiejaar (verschilt per ziekenhuis). De verduurzamingskosten lopen in de miljarden, maar gerekend als opslag op de nominale zorgpremie en uitgesmeerd tot 2050, bedragen deze maximaal zo’n 50 eurocent per maand. Toch ziet een substantieel deel van de ziekenhuizen zich voor grote financiële uitdagingen geplaatst door de sterk verschillende uitgangsposities en de vaak beperkte investeringsruimte, meldt de bank.
Verduurzaming steeds duurder
Nu de meeste maatregelen met een korte terugverdientijd zijn genomen, zoals het plaatsen van zonnepanelen en LED-verlichting, wordt verdere verduurzaming steeds duurder. Vaak is daarvoor namelijk een renovatie, verbouwing of nieuwbouw vereist. De grootste knelpunten zitten bij gebouwen die nog lang mee moeten, maar die door een verouderd ontwerp moeilijk in delen zijn te verduurzamen. Vooral voor kleinere regionale ziekenhuizen met dergelijk vastgoed zal vermoedelijk aanvullende collectieve bekostiging nodig zijn.
Haalbare doelen
55% minder CO2-uitstoot in 2030 is haalbaar, stelt ING, maar de gewenste klimaatneutraliteit in 2050 is nog ongewis. Na 2030 zal de uitstoot door de nieuwbouw van energiezuiniger ziekenhuizen naar verwachting verder dalen, maar de route naar klimaatneutraliteit in 2050 is nog niet helemaal geconcretiseerd door onzekerheden rond vervangende nieuwbouw. De meeste verplichte maatregelen zijn inmiddels al uitgevoerd. Om de doelen voor 2030 en 2050 te halen verduurzamen ziekenhuizen hun installaties en gebouwdelen zoveel mogelijk op natuurlijke momenten – zodat versnelde afschrijving van gebouwen en systemen kan worden voorkomen – en wanneer ook andere werkzaamheden plaatsvinden, zoals onderhoud of renovatie. Ook het aanbrengen van zonnepanelen en warmte-koude-opslag-systemen is in volle gang. Wanneer de plannen realiteit worden, heeft in 2030 bijna de helft van de ziekenhuizen zonnepanelen en heeft in 2050 bijna de helft een WKO-aansluiting of beide. Het aantal aansluitingen op warmtenetten neemt toe, terwijl warmtekrachtkoppelingen geleidelijk uitgefaseerd worden.
Knelpunt elektriciteit
Het elektriciteitsgebruik groeit licht in de ziekenhuizen en de eigen opwekking stuit op grenzen. Ziekenhuizen blijven dus grotendeels afhankelijk van inkoop van elektriciteit en daarmee van verduurzaming door leveranciers. In de afgelopen drie jaar is het aandeel hernieuwbare elektriciteit op het net al verdubbeld tot 50%. Het streven uit het Klimaatakkoord is 70% hernieuwbaar in 2030 en in 2035 zou 100% haalbaar moeten zijn.
Concrete route
Hoewel de sector op koers ligt om in 2030 55% minder CO₂ uit te stoten, heeft nog niet elk ziekenhuis de route naar klimaatneutraliteit in 2050 geconcretiseerd. Ongeveer 14% van het ziekenhuisvastgoed is tussen 2000 en 2009 gebouwd en zo’n 11% tussen 2009 en 2014. Voor deze categorieën zal nieuwbouw voor 2050 deels te vroeg komen, maar kan het vanuit efficiëntie-overwegingen soms toch de voorkeur krijgen boven renovatie en nieuwbouw op een later moment.
Verduurzaming van het verouderd vastgoed vergt grote investeringen. De resterende opgave is daarom een stuk uitdagender vanwegen de minder kosteneffectieve verduurzamingsopties. Het reduceren van het aantal vierkante meters kan hier uitkomst bieden, maar het is vaak nog niet duidelijk hoeveel besparingen gerealiseerd kunnen worden met onder meer centralisatie en thuismonitoring.
Aanbevelingen
ING noemt een aantal mogelijkheden om de verduurzaming financieel haalbaarder en minder risicovol te maken:
- Route naar klimaatneutraal vastgoed vereist heldere zorg- en verduurzamingsstrategie: een heldere verduurzamingsstrategie maakt goed onderbouwde keuzes rond vastgoed en installaties mogelijk;
- Concretisering en planning van te nemen stappen in de eigen verduurzamingsroute biedt intern en extern helderheid;
- Flexibel bouwen en inrichten geeft antwoord op het sterk veranderende zorglandschap
- Door de investering uit te smeren over langere periode middels gefaseerd (ver)bouwen wordt het haalbaarder, maar daarnaast is meer structurele reguliere bekostiging nodig.
- Ook financieringsvormen waarmee op andere sectoren al ervaring is opgedaan kunnen voor ziekenhuizen waardevol zijn. Bijvoorbeeld een revolverend fonds met aantrekkelijke leenvoorwaarden of een specifiek fonds voor verduurzamingsmaatregelen met een zeer lange terugverdientijd.
Lees het gehele rapport via de website van ING.
Bron: ING / FMT
