Duurzaam inkopen in de zorg – nog een weg te gaan

Zorgorganisaties kunnen op het gebied van verduurzaming meer doen dan op dit moment gebeurt. Het feit dat veel zorgorganisaties zich hebben gecommitteerd aan de Green Deal Duurzame Zorg laat zien dat de ambitie er ook is. In de invulling ervan kunnen afdelingen inkoop een cruciale rol vervullen.

tekst • Frank van Wijck

Als sectormanager zorg van MVO Nederland zit Bas Maier in een netwerk met vijftig zorgpartijen. “Zij vormen op het punt van werk maken van verduurzaming van de zorg de koplopers van een achterblijvende sector”, zegt hij. “In de energietransitieworden nu met de hoge energieprijzen ver­sneld stappen gezet. Maar de noodzaak hiertoe zagen we al jaren aankomen en veel zorginstellingen hebben daar niet of te laat op geanticipeerd. Wat de grondstoffentransitie betreft zijn geneesmiddelen, hulpmiddelen en bouwmaterialen allemaal problematisch aan het worden. Ook hierin zie je nog weinig anticipatie vanuit de zorg, bijvoorbeeld in de vorm van een grondstoffenstrategie voor de komende jaren.”

Jan Holsappel, consultant en programma­manager duurzaamheid bij Intrakoop, kan een heel eind meegaan in het verhaal van Maier. “De zorg als geheel is inderdaad geen koploper in duurzaamheid”, zegt hij. “Maar binnen de zorg zijn er wel koplopers. Ik schat in dat zo’n twintig procent van de zorgorganisaties al tien jaar serieus bezig is met verduurzamen. Tegelij­kertijd is ook bekend dat het grootste deel van de organisaties nog geen beleid heeft. Of dit wel op papier heeft staan, maar zich in de praktijk slechts bezighoudt met wat wettelijk verplicht is en waar de quick wins zitten. Onze dienstverlening is erop gericht de drempels hierin weg te nemen. Met relatief weinig inspanning kun je met een zorgorganisatie enorme duurzaamheidswinst behalen. Hier geldt wat ons betreft de tachtig-twintig regel.”

‘Het grootste deel van de zorgorganisaties heeft nog geen duurzaamheidsbeleid’

De rol van inkoop
Inkopers in zorgorganisaties kunnen een cruciale rol spelen in het behalen van duurzaamheidsdoelstellingen, benadrukt Maier. “Met geld verander je de wereld”, zegt hij. “Hoe je de euro’s besteedt bepaalt of je de oude of de nieuwe economie stimuleert. Je hebt er verandermacht mee in handen.”

Inkoop is een breed gebied, stelt Holsappel. Het gaat om geneesmiddelen, hulpmiddelen, voeding, schoonmaak en textiel en dienstverlening. “In die vijf gebieden kan inkoop om te beginnen de quick wins realiseren”, zegt hij. “Denk aan ledverlichting, isolatie of afval­scheiding. Maar ook voeding. Eén dag per week geen vlees of toetje scheelt al. En verspilling tegengaan is al een belangrijke stap: alles wat je niet inkoopt, hoef je ook niet te verduurzamen. Bovendien kunnen inkopershet gesprek aangaan met leveranciers over de vraag of minder milieubelastende alternatieven beschikbaar zijn voor producten die zij bieden. Niet dat zij altijd direct een antwoord hebben natuurlijk. Recycling van incontinentie­materiaal bijvoorbeeld is iets waarmee de zorg al jaren bezig is. Maar op andere fronten zien we echt wel een beweging van disposable naar reusable.”

Aandacht en kennisopbouw
Inkopers bij zorgorganisaties hebben tot nu toe nog slechts beperkt oog gehad voor duurzaamheid, stelt Maier. “De vraag is ook of ze voldoende ruimte krijgen om te leren”, zegt hij. “Stel je wil een cateringcontract uitzetten en streeft daarin een kleinere milieu-impact na. Dat vraagt om veel achtergrondkennis, om te beginnen kennis over de milieu-impact van je huidige cateringcontract. Maar ook kennis om de juiste vragen te stellen. En dan ben je er nog niet, want inkoop moet ook intern de partijen meekrijgen. Denk aan disposable versus reusable OK-kleding. In de discussie daarover kan het gaan over emotie, over ‘zit niet lekker’ bijvoorbeeld.”

Holsappel herkent dit goed. “Een inkoper die heel graag wil verduurzamen, wordt daarbij gehinderd als de organisatie nog geen duurzaamheidsbeleid heeft en dus ook geen vertaling naar inkoopbeleid. Er moet dus ook wat gebeuren aan de bestuurstafel bij de zorg­organisaties. Op dat niveau wordt de waarde van inkoop nog wel eens onderschat. Ook wordt inkoop nog vaak gezien als een op zichzelf staand proces en niet als een onderdeel van een grotere keten. Maar ik zie ook een rol voor de overheid. Nu worden veel genees­middelen weggegooid omdat de wetgeving hergebruik verbiedt. Dat moet anders kunnen.”

Kennis delen
MVO Nederland ziet een rol weggelegd voor zichzelf om kennis te delen. Het biedt bijvoorbeeld een leerprogramma op het gebied van eiwittransitie, waarin inkopers en aanbieders bij elkaar worden gebracht. “De zorg weet ons voor deze buyer groups goed te vinden”, zegt Maier. “We werken ook wel samen met de inkoopvereniging Nevi en met Intrakoop.”

Ook Intrakoop ziet een rol voor zichzelf. “Wij zijn twee jaar geleden gestart met het programma duurzaamheid”, vertelt Holsappel. “Het starttraject hiervan is erop gericht kennis en inzicht over duurzaamheid in de zorg­organisaties te brengen, het vervolg is hen te helpen een visie te ontwikkelen op duurzaamheidsbeleid. We hebben hiermee al meer dan twintig organisaties kunnen helpen en er staan er alweer tien klaar. Het feit dat we een coöperatie zijn, betekent dat we onze ervaring met verduurzamen bij het ene lid weer kunnen gebruiken bij andere leden. Dit maakt ons netwerk juist zo sterk.”

‘Hoeveel meer mag een positieve milieu-impact kosten?’

Stappen
Intrakoop is dit jaar gestart met het pro­ject Criteria voor duurzaam inkopen in de zorg. “Verschillende zorgorganisaties hebben al duurzaamheidscriteria ontwikkeld of duurzame programma’s van eisen opgesteld”, vertelt Holsappel. “Maar het zijn er zoveel en op zoveel verschillende plekken, dat inkopers en facilitair managers vaak door de bomen het bos niet meer zien. Met dit project willen we zorgorganisaties gaan helpen met wat zou moeten worden ‘uitgevraagd’ aan leveranciers om bij te dragen aan meer duurzame zorg. Door criteria helder te beschrijven, kunnen we bijdragen aan eenheid in de onderhandelingen tussen inkoop en leveranciers.”

Ondertussen kunnen inkopers wel al stappen zetten, vindt Maier. Hij vertelt: “Een inkoper kan bijvoorbeeld de eis op tafel leggen dat een leverancier gedurende de contract­periode jaarlijks zijn CO2-uitstoot met x procent reduceert. Ook kun je het gesprek voeren over bruikleen of lease in plaats van koop, zodat de leverancier de grondstoffen van de producten die hij aan de zorg levert aan het einde van de levenscyclus kan her­gebruiken. Sommige duurzaamheidsvraagstukken leveren geld op, voor sommige andere is een investering nodig. In het laatste geval is de vraag voor de inkoper van de toekomst dan ook: ‘Hoeveel meer mag een positieve milieu-impact kosten?’. De inkoper moet leren hierover het gesprek met het bestuur te voeren. De volgende stap is gezamenlijk inkopen, omdat dit vanzelfsprekend een prijsdempend effect heeft.”