‘Het is een flinke puzzel’
“Het contrast tussen verduurzaming van een oud ziekenhuisgebouw en een nieuwer ziekenhuis is niet zo groot als je zou denken”, zegt Jan-Willem Berends, manager van het cluster Facilitair en Techniek bij het SKB. Dit streekziekenhuis is grote stappen aan het zetten om te vergroenen, wat vorig jaar resulteerde in de Milieuthermometer Zilver. De overwegingen en uitdagingen van een ziekenhuis uit 1984 dat meegaat met de tijd.
tekst • Elsie Schoorel
Dit ziekenhuis gaat qua levensduur van het gebouw richting de eindfase. Daardoor zijn er financiële middelen vrij om te verduurzamen”, vertelt Jan-Willem Berends van het Streekziekenhuis Koningin Beatrix (SKB) in Winterswijk,gelegen in de Achterhoek. Dat is een voordeel ten opzichte van een nieuwer ziekenhuis van pakweg tien jaar oud, dat wel al goede isolatie heeft maar waarschijnlijk nog op gas verwarmt, legt hij uit. “Dan is het kostbaar om zaken alweer te gaan aanpassen om nog verder te verduurzamen.”
Het SKB is het strategisch vastgoedplan aan het afronden, vertelt Berends: “Complete nieuwbouw is financieel niet haalbaar. Om goede zorg dichtbij te houden gaan we nog meer samenwerken met partners en gaan we het pand omvormen naar een gezondheidscentrum. We hebben al grote huurders in de vorm van de huisartsenpost en GGNet (GGZ). Daarnaast zijn we met ouderenzorgorganisatie Marga Klompé in gesprek om verpleeghuiszorg binnen onze muren te bieden. Dat alles in een kleiner gebouw dan nu, met het idee dat in de toekomst zo’n dertig procent van de poliklinische zorg op afstand gaat plaatsvinden. Het definitieve ontwerp staat nog niet vast.” Het is een hele puzzel om het ziekenhuis de komende dertig jaar om te vormen naar een gebouw dat past bij de activiteiten van de toekomst en dat voldoende duurzaam is, met energieneutraal als doel in 2050. Het zal gefaseerd gaan gebeuren. In de transitie speelt een duurzaam meerjaren-onderhoudsplan een rol, dat ontwikkeld wordt door Quandrance.
Driehoekige hofjes
Kenmerkend in het huidige gebouw zijn de driehoekige hofjes waar bomen en struiken staan. “Dat willen we in het nieuwe ontwerp van IAA Architecten ook graag terugzien. Dus we willen geen vierkante doos, want dan mis je het naar buiten kijken. Dat zicht op groen was een van de beoordelingscriteria voor het behalen van de Milieuthermometer Zilver eind 2022. Bij ons kijk je vrijwel overal waar je staat naar buiten; dat is een groot pluspunt.” Daar staan een aantal nadelen tegenover, geeft Berends toe. “We hebben slechte isolatie en heel veel geveloppervlak; de warmte lekt op veel plekken weg, dat is een zorg.”Maar ga je de gevels nu optimaal isoleren als je weet dat die over een paar jaar weggehaald worden gezien het nieuwe ontwerp? Berends: “Op gevels isoleren zit een terugverdientijd van zo’n 38 jaar; dat ga je dus niet snel doen met gevels die wellicht gaan verdwijnen. We bekijken nu wel de optie om het dak geheel te isoleren en het glas en de kozijnen te vervangen. Dat laatste kan relatief snel en goedkoop en levert veel op. Maar het dak volleggen met zonnepanelen dan weer niet, daarmee kan ik maar voor 6% in onze energiebehoefte voorzien.”Op de planning vóór 2025 staat in elk geval de vervanging van de warmtekrachtkoppeling. “Die is gasgestookt, wekt eigen energie op en zorgt voor de verwarming. Als we die vervangen, kunnen we een CO2-reductie van ruim 50% realiseren. Daarmee hebben we de doelstelling voor 2030 al bijna bereikt, in combinatie met wat kleinere maatregelen zoals overal ledverlichting aanbrengen. We kijken nu naar de beste plek voor de nieuwe installatie en welke capaciteit die moet hebben.”
Behalve het gebouw en de energie, heeft het SKB oog voor vele andere aspecten van duurzaamheid, mede gestimuleerd door de Milieuthermometer. “Dit is een middel om in de breedheid van alle onderwerpen op het gebied van duurzaamheid in actie te komen. Je moet ook aantonen wat je zegt, zodat het niet alleen bij plannen blijft. Als bewijslast hebben we iets van 1.200 stukken ingeleverd: van een beleidsstuk tot papieren die aantonen wat voor wasmiddel we gebruiken.”
Hergebruik en tiny houses
Bij voorkeur worden er materialen hergebruikt in de vernieuwbouw, zegt Berends, die ook aangeeft dat WAM& van Duuren als duurzaam bouwbedrijf bewust gekozen is als aannemer voor dit project. “Kozijnen en deuren gaan we niet slopen maar oogsten. En als wij ze niet kunnen gebruiken, dan slaan we het ergens op zodat anderen er wat mee kunnen. We geven nu ook al een tweede leven aan bijvoorbeeld bedden die naar landen als Gambia en Oekraïne gaan. Maar dan moet je wel weten dat die bedden niet ergens buiten komen te staan en zorgen dat ze goed terechtkomen.”
De reisbewegingen van en naar het ziekenhuis kosten erg veel energie. En dat is niet zomaar op te lossen. Berends: “We zijn een streekziekenhuis en relatief veel mensen komen met de auto. Ook noodgedwongen, want een verpleegkundige die om 7.00 uur moet beginnen kan hier niet met het OV zijn om die tijd. We hebben nu één laadpaal voor elektrische auto’s staan maar hebben er acht aangevraagd; daar wachten we helaas al meer dan een jaar op door leveringsproblemen.
Een plan waar ik mee bezig ben is om achter op het terrein tiny houses neer te zetten, helemaal biobased, om te gebruiken voor medewerkers.
Daarbij willen we ook samenwerken met Bijzonder Gewoon, voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Als de tiny houses er komen, kunnen deze mensen wat tuinonderhoud en schoonmaak op zich nemen.”
‘We willen geen vierkante doos, want dan mis je het naar buiten kijken’
Berends staat achter de Green Deal 3.0, juist omdat die meer verplichting meebrengt dan de eerdere versies. “3.0 is minder vrijblijvend en concreter. Ik ben blij dat die stap gezet is. Duurzame zorg in de zorgopleidingen vind ik een mooie toevoeging in dit akkoord; in de facilitaire opleidingen merk je het zeker. Ik zit bij Saxion in de beroepenveldcommissie; ze zijn duurzaamheid echt aan het inpassen in de opleiding.”
Voor het SKB is er de komende jaren veel werk aan de winkel, met als eerste uitdaging om de nieuwe warmtekrachtkoppeling klaar te stomen. “En de effecten van het strategisch vastgoedplan in kaart brengen en kijken hoe we dat gaan uitvoeren. Alles hangt met elkaar samen, het is een flinke puzzel”, aldus Berends.
Diepvriesmaaltijden
Het SKB Winterswijk zit in een traject om over te stappen van koelverse maaltijden van Huuskes naar diepvries. Jan Willem Berends: “Dat is duurzamer, want we verspillen dan minder. En de maaltijden zijn kwalitatief gelijk aan koelvers. Ook willen we steeds meer vegetarische opties bieden. We hebben een tijdje de vegetarische optie bovenaan de menulijst gezet, maar dat zorgde niet voor meer afname. De vraag is of je als ziekenhuis helemaal geen vlees moet serveren; we zitten hier in een plattelandsomgeving dus dat doe je niet zomaar. Maar binnen tien jaar verwacht ik wel dat we in elk geval veel minder vlees serveren.”
SKB Winterswijk
Het SKB is een zelfstandig streekziekenhuis voor Oost-Achterhoek. De belangrijkste focus is samenwerking met partners in de regio en daarbuiten, waarbij steeds meer aandacht is voor kwaliteit van leven en bevorderen van gezondheid, om zo samen zorg dicht bij huis te kunnen blijven bieden. Het ziekenhuis heeft 191 bedden en 1.331 medewerkers.
Longreads zijn artikelen die wekelijks online geplaatst worden die uit het magazine komen.
