BDO-Benchmark 2022: ‘Ziekenhuizen kunnen stijgende zorgvraag niet meer aan’

De ziekenhuissector in ons land kampt met structurele (financiële) problemen, zo stelt de BDO-Benchmark Ziekenhuizen 2022. Hierin worden algemene ziekenhuizen gerangschikt op basis van hun financiële performance over 2021. Daarnaast is dit jaar voor het eerst ook een trendrating toegekend op basis van de meerjarenperformance over de periode 2018 – 2021.

Het risico op tekorten en rode cijfers stijgt, aldus de rapportage. Weliswaar is het gemiddelde rapportcijfer voor de financiële gezondheid van ziekenhuizen over 2021 nog wel ruim voldoende met een 7,2, maar dat beeld zou er zonder COVID-19 steunmaatregelen vanuit de overheid heel anders hebben uitgezien. Volgens de benchmark zou een aantal ziekenhuizen in het afgelopen jaar failliet gegaan zonder de compensatieregelingen, die nu echter afgebouwd worden. Daar komt bij dat investeringen achterblijven en er een structureel gebrek aan zorgprofessionals is. “Ziekenhuizen geven aan niet meer volledig in de stijgende zorgvraag te kunnen voorzien”, zegt Vincent Eversdijk, voorzitter branchegroep Zorg van BDO Accountants & Adviseurs.

2021 geeft vertekend beeld

De cijfers over 2021 zijn beter dan die van het jaar ervoor. Op een totale omzet van € 20,6 miljard behaalden de algemene ziekenhuizen in Nederland in 2021 samen een resultaat van € 359 miljoen (2020: € 285 miljoen). De solvabiliteit steeg tot 32% (2020:30,4%) en de liquiditeitspositie bleef stabiel. Het rapportcijfer van middelgrote en grote ziekenhuizen steeg van respectievelijk 6,1 naar 6,6 en van 7,6 naar 8,0 als gevolg van een hoger exploitatieresultaat. “Deze mooie cijfers maskeren echter zorgwekkende trends,” legt Eversdijk uit.

Nog altijd scoort bijna een vijfde van de ziekenhuizen een onvoldoende en daalde het gemiddelde rapportcijfer voor kleinere ziekenhuizen van 6,2 naar 6,0. Stijgende kosten drukken de operationele resultaten. De toegenomen kosten voor ingehuurd personeel, de stijging van de omvang van de verlofreservering en de personeelskrapte zetten de zorgcontinuïteit verder onder druk.

Verdampend rendement

“In 2022 zijn de financiële onzekerheden verder toegenomen, terwijl de maatschappelijke uitdagingen groter zijn geworden. Het risico van tekorten stijgt hierdoor. Er is sprake van een opeenstapeling aan uitdagingen, zoals hoge inflatie, hoog ziekteverzuim en personeelstekort. Tegelijkertijd blijft de druk op de zorg fors, deels veroorzaakt door inhaalzorg. Verwacht wordt dat rendementen voor een belangrijk deel verdampen en meer ziekenhuizen in de rode cijfers belanden. Afbouw van de COVID-19-steunmaatregelen betekent dat ziekenhuizen financieel weer meer op eigen benen moeten staan. Het wordt een spannende periode,” kijkt Eversdijk alvast vooruit naar de laatste maanden van het jaar en 2023.

Verschillen tussen klein en groot

De trendrating (2018 – 2021) bevestigt het beeld van de laatste jaren: een duidelijk verschil tussen kleinere, middelgrote en grote ziekenhuizen. Meer dan de helft van de grote ziekenhuizen haalt een rating van A of AA (een gemiddeld rapportcijfer van een 8 of hoger). Dat lukt maar een derde van de middelgrote ziekenhuizen en minder dan eenvijfde van de kleinere ziekenhuizen. Ook laat de trendrating zien dat de performance van ziekenhuizen aan wisselvalligheid onderhevig is. Slechts 16 van de 63 ziekenhuizen scoren constant, en 21 instellingen scoren zeer wisselvallig. In die laatste groep zijn de kleinere huizen weer oververtegenwoordigd.

Geld is niet de enige oplossing

Volgens BDO is extra geld alleen geen oplossing meer om de zorgsector draaiende te houden. De urgentie van een zorgtransitie is duidelijk. De consultant ziet het Integraal Zorgakkoord (IZA) als een passende versnelling van de transitie naar passende zorg, samen met de patiënt, op de juiste plek en met de nadruk op gezondheid.

De BDO-benchmark Ziekenhuizen 2022 doet zes aanbevelingen aan ziekenhuizen en hun samenwerkingspartners om de doelen uit het IZA te realiseren zonder financieel in de problemen te raken.

1. Maatschappelijk debat over de toekomst van de zorg

Het besef dat de dreigende crisis in de zorg Nederlanders persoonlijk zal raken in onvoldoende. Maatschappelijk debat is noodzakelijk om draagvlak te vinden voor de transitie die in het IZA beschreven staat.

2. Samenwerken in de zorg

Samenwerking is de sleutel tot succes. De manier waarop kan per regio verschillen, maar de maatschappelijke doelen moeten prevaleren boven de belangen van de individuele zorgaanbieder. “Het vereist veel wijzigingen in wet- en regelgeving en overeenstemming met andere ministeries en regelgevende organen, waaronder de ACM”, constateert Eversdijk.

3. Samenwerken op basis van ‘shared savings’

Het realiseren van de herinrichting van het zorglandschap vraagt een forse investering. Er wordt circa € 0,9 miljard aan transitiemiddelen voor de medisch-specialistische zorg beschikbaar gesteld. Geld dat niet bedoeld is om de scherpe kantjes af te halen van de besparingsopdracht die in het IZA is afgesproken. “De vraag is of het bedrag voldoende is. Daarom moeten we de gebaande paden van externe financiering deels loslaten en nog meer werken vanuit de samenwerkingsgedachte op basis van ‘shared savings’, waarbij impact op organisaties wordt meegenomen,” stelt de voorzitter van de branchegroep Zorg van BDO.

4. Arbeid en digitalisering centraal bij herontwerp zorgprocessen

“Welke zorg is nodig en wat is haalbaar? De handen aan het bed zijn eerder op dan het geld. Digitalisering is cruciaal om de omslag te maken van ziektezorg naar gezondheidszorg, waarbij preventie, vroegsignalering en kwaliteit van leven voorop staan.” Niet geld maar krapte zal bij het herontwerp het dominante thema zijn, stelt Eversdijk.

5. Flexibele kostenstructuur gewenst

Vanuit het IZA wordt ingezet op regionale verankering, specialisatie en concentratie van hoogcomplexe zorg. Dat heeft gevolgen voor ziekenhuizen. Zij moeten met collega-zorgaanbieders samenwerken om een integraal zorgaanbod voor de patiënt of cliënt in de regio te kunnen blijven garanderen. Transparantie en diep inzicht in de processen en opbouw en flexibiliteit van de kostenstructuur zijn noodzakelijk. Reallocatie van het zorgaanbod moet nauwgezet financieel worden afgewogen.

6. Duurzaamheid

Het IZA stipt klimaatverandering en milieuverontreiniging kort aan, maar ziekenhuizen moeten er rekening mee houden dat de afspraken minder vrijblijvend worden in de Green Deal Duurzame Zorg 3.0. Die volgt binnenkort de Green Deal 2.0 op, die was bedoeld voor bewustwording. De nieuwe Green Deal wordt naar verwachting concreter en minder vrijblijvend.