13 december a.s. organiseert FMT Gezondheidszorg de workshop “Thuisgevoel in de ouderenzorg; hoe realiseer je dat?” In onderstaand artikel gaat Petra Timmerman van Deerns in op hoe een aangenaam leefklimaat en een healing environment te realiseren binnen de psychiatrie.
In 2017 ontving het Radboudumc afdeling Psychiatrie voor zijn kliniek de Highly Commended Award in de categorie Mental Health Design. Deze prijs is een erkenning voor buitengewone projecten binnen de geestelijke gezondheidszorg, die door middel van een innovatief ontwerp een balans hebben gevonden tussen de behoefte van de patiënt voor een humane en prettige leefomgeving, en de eisen die gesteld worden aan bescherming, veiligheid en toezicht van zowel patiënt als zorgprofessional. In dit artikel wordt duidelijk hoe de ambities van het Radboudumc om een aangenaam leefklimaat en een healing environment te realiseren zijn verwezenlijkt: nauwe samenwerking tussen alle betrokken partijen en niet in de laatste plaats door de gebruikers nauw bij alle ontwikkelingen te betrekken.
Radboudumc gaf de volgende briefing met voorbeelden aan alle partijen voor de renovatie van het pand: rust, prikkelarm, natuurlijk/healing environment, puur, fris, helder en concreet. Op basis van het ontwerp van EGM Architecten is deze briefing door Suzan Holtz vertaald in het interieurontwerp en door Deerns in het installatieontwerp. Het uitgangspunt voor het interieurontwerp is dat patiënten die in contact willen zijn met anderen daarvoor alle ruimte hebben en zij die dat minder hebben zich kunnen terugtrekken. Een ander belangrijk uitgangspunt is autonomie. Bij het interieurontwerp is dan ook uitgegaan van de wellness-gedachte. Meer de hotelwereld als uitgangspunt dan de zorgwereld.
Structuur van het gebouw
Kenmerkend voor het gebouw was de middenbeuk met een bogenstructuur. In deze middenbeuk zijn centrale functies ondergebracht, zoals gemeenschappelijke eetkamers, de receptie en de patio. Mensen die zich psychisch niet prettig voelen willen zich graag geborgen voelen. De bogenstructuur zorgt ervoor dat wanneer men in de middenbeuk loopt veel licht heeft en zodra men gaat zitten zich geborgen voelt door de bogenstructuur. Om de middenbeuk, liggen vier blokken, waarin verschillende functies zijn ondergebracht, zoals keukens, werkruimtes, behandelkamers en opslagruimtes. In de buitenste ring liggen de 27 eenpersoonspatiëntenkamers, alle voorzien van sanitair. Alle kamers hebben dezelfde uitstraling. Er is echter een niet zichtbaar groot verschil: het ene deel van het gebouw is geslotener dan het andere, omdat patiënten verschillend zijn. Door de keuze voor glazen deuren is het verschil in beleving tussen het open en gesloten deel minimaal. Daarbij komt dat patiënten die in het open deel verblijven meer autonomie hebben; zij kunnen bijvoorbeeld zelf hun deuren afsluiten en openen. Bewust is hierbij gekozen voor het hotelsysteem: openen en sluiten van deuren met pasjes. Sleutels kan men verliezen en zouden door een vreemde gevonden kunnen worden, waardoor een gevoel van onveiligheid kan ontstaan in de eigen kamer. Door te werken met pasjes, die na eventueel verlies geblokkeerd kunnen worden, ervaart men het gevoel van onveiligheid niet of minder.
Licht en verlichting
Licht is een bepalende factor voor het welbevinden van mensen en dus ook voor de patiënten van de kliniek. Om die reden is er in het ontwerp gezorgd voor licht en zicht op elke plek in het gebouw. Door de lichtstraat rondom de middenbeuk, valt in het hart van het gebouw veel licht naar binnen. In de verschillende verblijfsruimten is, naast algemene verlichting, ook sfeerverlichting aangebracht. De armaturen zijn erg robuust, zodat ze geen schade kunnen toebrengen. Zo zijn in de zitkamer bijvoorbeeld de armaturen in het stucwerk ‘meegestuct’. In de eetruimtes hangen boven de tafels, net als thuis, wel losse armaturen. In de praktijk is gebleken dat het nabootsten van een huiselijke sfeer positieve invloed heeft op de gemoedstoestand. Dat er in zeldzame gevallen een armatuur sneuvelt, weegt niet op tegen de voordelen die dit type verlichting geeft. Vanuit de receptie kan de sfeer van verlichting in de algemene ruimtes ook worden bepaald. Overdag is dit licht helder en naarmate de dag vordert wordt het licht steeds zachter. In de individuele kamers is nachtverlichting en bureauverlichting aangebracht; extra verlichting naast de Tl-verlichting. Mensen kunnen continu schakelen van helder licht naar minieme verlichting, afhankelijk van de gemoedstoestand. In eerste instantie werd gedacht dat deze verschillende verlichtingstypen duur zouden zijn. In de praktijk blijkt het positieve effect dat de verlichting heeft op de patiënten zo groot is, dat men de extra kosten er graag voor over heeft.
Klimaat in het gebouw
Een andere belangrijke factor voor een aangename verblijfsomgeving is het klimaat. Om de thermische schil te beheersen en te voorkomen dat het gebouw te wam wordt is op het dak een dikke isolatielaag aangebracht. In het bestaande gebouw was weinig ventilatie. Boven het plafond was geen ruimte voor luchtkanalen; daarom zijn deze in de kelder aangebracht. Van daaruit wordt lucht in de ruimtes geblazen. Om een stabiel klimaat te realiseren is ervoor gekozen alle ruimtes te voorzien van vloerverwarming en –koeling. Deze manier van verwarmen en koelen zorgt er ook voor dat er geen elementen in ruimtes hoeven worden geplaatst waaraan men zich kan bezeren.
Wellness-achtige afwerking en inrichting
Als je je al niet prettig voelt, wat bij patiënten van de afdeling psychiatrie het geval is, wil je niet in een ijskoude klinische omgeving zijn, maar in een zachte omgeving die weldadig aandoet. Voor de afwerking van wanden en vloeren is waar mogelijk gebruik gemaakt van natuurlijke materialen. Daar waar mogelijk zijn de vloeren afgewerkt met hout of een combinatie van kunststof met hout vanwege de hygiëne: alles moet immers goed schoon te maken zijn. Voor de wanden van de vier ‘blokken’ grenzend aan middenbeuk is gebruikgemaakt van steenstrips: hard materiaal met een vertrouwde, warme uitstraling. Als mensen uit hun eigen kamer komen zien ze de blokken met steen, komen ze verder, dan zien ze de bogenstructuur met algemene ruimtes. Dit soort elementen geven herkenbaarheid. Ook bij de keuze van het meubilair is rekening gehouden met het ziektebeeld. Zo zijn de tafels van hout. Voor het overige meubilair is gekozen voor kunststof materialen omdat deze goed te reinigen moeten zijn. Voelt men zich heel goed dan worden de banken gebruikt die in de zitkamers staan. Voelt iemand zich minder goed dan zijn er ook stoelen: half open half gesloten, zodat je je toch veilig en geborgen kunt voelen. Als je heel erg goed in je vel zit zul je meer in de open delen zitten en daar je familie ook ontvangen; zit je minder lekker in je vel dan ga je meer achter de deur (van glas).
Autonomie
Alle kamers (zowel gesloten als open) zijn op dezelfde manier ingericht, als een hotelkamer. Houtlook vloeren en zachte afwerking. En alle kamers hebben een rooming in: de mogelijkheid om een familielid te laten overnachten. Ook hebben alle kamers eigen sanitaire voorzieningen, wat de autonomie versterkt. Op deze manier houdt de patiënt zo veel mogelijk autonomie en wordt eigenlijk behandeld als gast. Alle patiënten hebben uitzicht op en toegang tot de tuin die het pand omringt. Als je in het vrije deel woont, heb je de vrijheid om de omliggende tuin in te lopen. Uit onderzoek is gebleken dat de groene omgeving ook bijdraagt aan een healing environment.
Uniek in Nederland is het feit dat patiënten ook in de kliniek kunnen blijven als er sprake is van fysieke klachten. Ook dit geeft rust. Men kan in de eigen omgeving blijven wanneer men ziek is. Zo is er voor zeer besmettelijke ziekten een isolatiekamer, die ervoor zorgt dat ziektekiemen of virussen zich niet door een gebouw verspreiden. Verder zijn er kamers die zijn ingericht met een zuurstofvoorziening. Patiënten van de kliniek kunnen op deze manier genezen in hun ‘eigen, vertrouwde’ omgeving.
Communicatie
Alle communicatiesystemen zijn gecombineerd in een toestel voor de zorgprofessionals. Via één apparaat kunnen ze communiceren met de omgeving; verpleegoproepen, medische alarmen, persoonsbeveiliging et cetera worden gecommuniceerd via één persoonlijke handset. Ook is het mogelijk een spreekverbinding met een patiënt tot stand te brengen.
Healing Environment: binnen en buiten
In het ontwerp speelde het creëren van een healing environment een grote rol. Het resultaat is een kliniek waar veel gebruik is gemaakt van natuurlijke materialen, rustige kleuren en waar veel (dag)licht toetreedt tot de verschillende ruimtes. Omdat de tuinen die het gebouw omringen ook bijdragen aan de leefomgeving van de cliënten is ervoor gekozen deze tuinen volgens het Healing Environment principe te ontwerpen. De vraag hier was: hoe kunnen de buitenruimten worden ontworpen en aangelegd volgens de beginselen van Healing Environment? Copijn Tuin- en Landschapsarchitecten heeft in samenwerking met partner SHFT het ontwerptraject vormgegeven.
De kliniek heeft 27 eenpersoonskamers met eigen sanitair en een extra logeerbed, (4 in het gesloten deel, 9 in het halfopen deel en 14 in het open deel), drie woon- en eetruimten, een centrale ontvangstruimte en flexibele werkruimten voor het personeel. Ook is er een familiekamer, een speciale moeder en baby-kamer en een centrale ontvangstruimte. De kliniek psychiatrie van het Radboudumc is de eerste kliniek in Nederland die psychiatrische en medische zorg combineert; er zijn 8 kamers met een zuurstofvoorziening en ook een isolatiekamer maakt deel uit van de kliniek. Verder voorziet het gebouw in 24 flexplekken/werkplekken, ontvangst/receptie, spreekkamers, onderzoekbehandelkamers, opslag, medicijnruimte, toiletten, zitkamers, eetkamers een patio en familieruimtes.
Fotografie: Matthijs Borghgraef
Tekst: Irma Timmerman, Deerns
Bron: FMT Gezondheidszorg
___________________________________________________________________
Adviseurs
Opdrachtgever; Radboudumc
Projectmanagement: Projectbureau Bouwzaken Radboudumc
Projectleiding: 2DoubleYou Veenendaal
Architect: EGM architecten, Dordrecht
Interieurontwerp: Suzanne Holtz Studio, Laren;
Installatieadviseur: Deerns
Constructeur: Aronsohn, Rotterdam;
Bouwfysica: Peutz, Mook;
Quickscan en aanbevelingen Evidence-Based Design: Oazis, Gouda;
Tuinontwerp: Copijn tuin- en landschapsarchitecten, Utrecht.
